Paratbc (rundvee)

Paratuberculose of paratbc, ook wel de ziekte van Johne genoemd, is een traag ontwikkelende, besmettelijke, chronische ontsteking van de dunne darm van herkauwers, met name runderen en geiten.
De ziekte kan voor grote economische schade zorgen. Uit berekeningen van Wageningen UR blijkt dat de gemiddelde schade door paratbc in Nederland per bedrijf (met 50 melkkoeien) ongeveer 770 euro bedraagt. De schade door paratbc bestaat uit derving van melkopbrengst, derving door voortijdige afvoer, kosten van behandeling van zieke dieren en verlies van slachtwaarde.
Het vermoeden bestaat dat de verwekker van paratuberculose via melk mensen kan besmetten en een rol kan spelen bij de ziekte van Crohn. Dit is nog allerminst zeker.

Oorzaak

Paratuberculose wordt veroorzaakt door de paratuberculose-bacterie, genaamd Mycobacterium avium subspecies paratuberculosis. De belangrijkste uitscheidingsroute is met de mest. De infectie vindt plaats door opname van de bacterie via de bek. Met de bacterie besmette grond, voer of water of het zuigen aan een met mest bevuild uier kan tot besmetting leiden. Maar besmetting is in sommige gevallen ook mogelijk in de baarmoeder, door de biest en de melk. De kans hierop is het grootst als het moederdier al geruime tijd besmet is en aan paratuberculose lijdt. Vooral jonge dieren zijn vatbaar voor een besmetting met paratbc.

Verschijnselen

Veel rundveebedrijven zijn besmet met paratbc, terwijl dat niet wordt opgemerkt. Dit komt doordat slechts een beperkt deel van de besmette dieren ziekteverschijnselen vertoont, die bovendien niet erg duidelijk zijn.
Runderen met paratbc ontwikkelen een ongeneeslijke darminfectie. Dit gaat heel langzaam, waardoor pas op een leeftijd van drie tot zes jaar ziekteverschijnselen zijn te zien. Dit zijn achtereenvolgens:

daling van de melkgift met 10 tot 20 procent
afnemende conditie, ondanks een goede eetlust
te laag geboortegewicht van de kalveren
uiteindelijk aanhoudende diarree, waarbij vaak gasbelletjes zichtbaar zijn en een verdere daling van de melkproductie
sterfte

Opvallend is dat er bij paratbc geen koorts optreedt. Doordat de verschijnselen ook bij andere ziekten voorkomen, blijft paratbc vaak lang onopgemerkt.

Diagnose, behandeling en preventie

De eerste paar jaar na besmetting (als kalf) hebben geïnfecteerde dieren nog geen afweerstoffen en scheiden ze vaak maar af en toe lage aantallen paratbc-bacteriën in de mest uit. In die fase kunnen de testen een besmetting niet altijd vaststellen. Daarom worden de testen ingezet bij runderen vanaf het tweede levensjaar (mestonderzoek) of derde jaar (melk- en bloedonderzoek).
Bij de bestrijding van paratbc is het voorkomen van (nieuwe) besmettingen van groot belang. De preventie richt zich op het doorbreken van de infectiecyclus door de kalveren op te laten groeien in een paratbc-vrije omgeving. Aan de hand van de risicofactoren kan de preventie worden ingedeeld in drie stappen: maatregelen rond afkalven, maatregelen gedurende de biest- en melkperiode en maatregelen na het spenen.
Op besmette bedrijven bestaat de meest effectieve aanpak van paratbc uit de combinatie van het voorkómen van nieuwe besmettingen en het opsporen en afvoeren van besmette runderen.
Veterinaire onderzoeksinstituten werken aan een vaccin tegen paratbc.